In 2022 richt de EFL Stichting zich tot beleidsmakers, onderzoekers en ontwerpers. Hoe kunnen we de klimaattransitie in onze leefomgeving op rechtvaardige wijze vormgeven?
Klimaatrechtvaardigheid op de tekentafel
De lasten van de klimaattransitie worden niet op een rechtvaardige manier verdeeld. Kwetsbare bevolkingsgroepen worden vaak als eerste geraakt door de gevolgen van klimaatverandering. Klimaatrechtvaardigheid is een begrip dat steeds vaker voorkomt in de wereld van beleid en sociale wetenschappen. Echter, in het ruimtelijk ontwerp is klimaatrechtvaardigheid nog onderbelicht. De EFL Stichting wil dit begrip verkennen en tegelijkertijd in kaart brengen wat klimaatrechtvaardigheid betekent in ruimtelijke context.
Van idee tot onderzoek
In augustus 2022 was er een kick-off op het terrein van de Parade in Amsterdam, waar meer dan 50 geïnteresseerden elkaar hebben ontmoet. Informatie werd uitgewisseld en interessante discussies vonden plaats, en er werd natuurlijk ook even van de mogelijkheid gebruik gemaakt om in de zweefmolen te gaan. Het verslag van de bijeenkomst is geschreven door Marieke Berkers.
Uit alle inzendingen zijn de zes meest veelbelovende teams geselecteerd door de jury. Zij hebben hun eerste ideeën voor het vervolgonderzoek live gepitcht op 19 januari 2023 in het Van Eesteren Museum. Drie teams zijn geselecteerd om de Open Oproep te vervolgen in een onderzoekstraject. Het juryrapport lees je hier.
Samenwerken aan klimaatrechtvaardigheid
In mei kwamen de teams samen om met drie experts het begrip klimaatrechtvaardigheid hanteerbaar te maken. Kees Vendrik is voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform, dat de transitie naar een economie en samenleving zonder uitstoot van broeikasgassen wil versnellen door praktijkervaring van burgers, bedrijven en maatschappelijke instellingen te verbinden met beleid. Marc Davidson is hoogleraar aan de Radboud Universiteit, waar hij de ethiek van duurzaamheid en klimaatverandering onderzoekt. Fabi van Berkel is onderzoeker bij KWR Water Research Institute, waar zij zich bezighoudt meervoudige waardecreatie in het Resilience Management & Governance Team. In presentaties en gesprekken hielpen deze experts de teams verder op weg in hun projecten. Marieke Berkers schreef er dit artikel over.
Ontwerpen aan een klimaatrechtvaardige leefomgeving
Na een selectieprocedure koos de EFL Stichting drie teams om het onderwerp verder te verkennen. De teams tonen door middel van ontwerpend onderzoek en creatieve interventies de urgentie van klimaatrechtvaardigheid in ruimtelijke planning. De projecten benadrukken de groeiende waarde van ontwerpers in politieke en maatschappelijke contexten en stellen complexe vraagstukken over rechtvaardigheid aan de kaak. De projecten gaan over de belangrijkste middelen die schaars zullen worden: drinkwater, voedsel en onderdak.
Humanity on the move | Lena Knappers (stedenbouwer en onderzoeker), Bram van Ooijen, (stedenbouwer en onderzoeker, UFO urbanism), in samenwerking met VN jongerenvertegenwoordigers
De komende eeuw krijgen we te maken met verschillende klimaatcrises waardoor miljoenen mensen worden gedwongen hun thuis te verlaten. Humanity on the move onderzoekt hoe we dit grote vraagstuk op een rechtvaardige manier kunnen oplossen. Onder elke klimaatcrisis ligt namelijk sociale ongelijkheid en armoede.
Nederland Veganland | Berno Strootman (Strootman Landschapsarchitecten), Joran Lammers (Strootman Landschapsarchitecten/Universiteit Leiden), Jan Willem Erisman (Universiteit Leiden), Lisa Peters, (Strootman Landschapsarchitecten), Lotte Embregts (Strootman Landschapsarchitectenantropoloog).
Stel, het wordt in Nederland bij wet verboden om grond te gebruiken voor de productie van veevoer, vlees of zuivel. Het is ook verboden om veevoer te importeren. Wat heeft dat voor gevolgen op de ruimtelijke indeling van Nederland? Door met een ‘wat-als’ bril te kijken, wil Nederland Veganland tijdens dit project nieuwe inzichten krijgen die kunnen helpen bij een rechtvaardige klimaattransitie in Nederland. Lees meer over Nederland Veganland.
Rechtvaardige Drinkwaterlandschappen | Hugo Schuitemaker (sociaal en systemisch ontwerper Design Innovation Group), Marieke Rietbergen (directeur Design Innovation Group), Merel Sas (design manager Innovation Group), Janne Brok (medeoprichter, directeur, Bureau WO), Ellen ter Gast (filosoof), Maartje Joosten (Stichting grondverbond), Anky Spanjers (programma manager, Vitens), Tom Bijkerk (strateeg, Vitens), Romeo Neuteboom Spijker (strategisch adviseur, Waterschap Vallei en Veluwe), Peter-Jan van Oene (Waterschap Vallei en Veluwe), Willemijn van Doorn-Hoekveld (klimaatjurist, Deltares), Gerda Lenselink (strateeg duurzaam land- en watermanagement, Deltares), Mark Niesten, (landschapsarchitect, Deltares).
Drinkbaar zoet water wordt extreem snel schaars. Hoe kan bij schaarste de winning van en toegang tot water rechtvaardig verlopen? En dus ook rechtvaardig voor landschap, natuur, water- en bodemsysteem, niet-menselijke waarden en toekomstige generaties? Dat is waar Rechtvaardig Drinkwaterlandschap zich op stort.
Afronding onderzoek en slotmanifestatie
Op 11 april 2024 presenteerden in The Grey Space in the Middle de drie teams in opdracht van de EFL-Stichting hun resultaten en bevindingen over de ruimtelijke betekenis van klimaatrechtvaardigheid.
Op ludieke wijze werd het gevoel van ongemak rondom klimaatrechtvaardigheid tastbaar gemaakt, bijvoorbeeld als het gaat over de toegankelijkheid van schoon drinkwater. Het werd duidelijk dat er actie vereist is, en dat er veel meer bewustwording nodig is over de impact van klimaatverandering op gebieden die onbewoonbaar dreigen te worden. Tegelijkertijd was er ook ruimte voor optimisme en werd er benadrukt hoeveel kansen er zijn als we besluiten om voortaan alleen nog maar plantaardig voedsel te verbouwen.
Klimaatrechtvaardigheid in de media
Na de afronding van de onderzoeken en de presentaties tijdens het slotevenement publiceerde de Groene Amsterdammer een special over de open oproep. De speciale uitgave is beschikbaar via deze link. Ook Gebiedsontwikkeling.nu besteedde aandacht aan de open oproep, lees het artikel hier.
Meer lezen?
Artikel: Hoopvolle scenario’s brengen de gevolgen van keuzes rondom schaarste en verdeling in beeld
Artikel: Expertsessie Groot denken, klein doen (juni 2023)
Artikel: Juryrapport pitches Ontwerpen aan een Klimaatrechtvaardige wereld (februari 2023)
Artikel: Oproepartikel Ontwerpen aan een Klimaatrechtvaardige wereld (juli 2022)